O niewymierności duszy – Paolo Giordano „Samotność liczb pierwszych”

Zetknięcia ze światem mogą być dwojakie: w postaci zbliżeń albo zderzeń. Te pierwsze z reguły są przyjemne, ciepłe, oczekiwane. Te drugie – bolą.

Alice w dzieciństwie uległa wypadkowi, w wyniku którego kuleje. Mattia nosi w pamięci bardzo traumatyczne przeżycie z dzieciństwa, związane ze swoją siostrą bliźniaczką. Dwójka bohaterów, których codzienność pozbawiona jest radości. Towarzyszy im stagnacja. Brak motywacji. Przytłaczające wspomnienia ciążące nawet po latach. Kompleksy powodujące ślepe podążanie za resztkami nieszczerej akceptacji ze strony rówieśników. Wrogie nastawienie do samych siebie. Destrukcja i spustoszenie. Zwrot przeciwko sobie samym i bliskim. Ucieczka w jedyną bezpieczną przystań - samotność.

Od czasu do czasu ich słońce i gwiazdy w ruch wprawia miłość i ,choć oboje o tym wiedzą, bardzo boją się ją nazwać i podążyć wyznaczonym przez nią torem. To samo uczucie zbliża ich i oddala. Są jak gwiazdy widziane na nieboskłonie z naszej perspektywy, nieuwzględniającej trzeciego wymiaru niebieskich map: niby obok siebie, blisko, a w rzeczywistości – lata świetlne.

Dla Mattia matematyka okazała się jedynym bezpiecznym skrawkiem rzeczywistości w przeciwieństwie do tej realnej, w jakiej przyszło mu istnieć. Jest jedynym miejscem, jakie rozumie, nad którym pasuje i w którym czuje się pewnie. Także znajomość z Alice widzi poprzez liczby.

„Liczby pierwsze dzielą się tylko przez 1 i przez siebie. Stoją na swoich miejscach w nieskończonym szeregu liczb naturalnych, ściśnięte, jak wszystkie, między dwiema innymi liczbami, ale mają w sobie coś, co różni je od innych. To liczby podejrzliwe i samotne (...)”[s. 139]*.

Tak, rzeczywistość jest wymierna. Świat widziany przez pryzmat matematyki z pewnością jest doskonały. Tu wszystko można obliczyć: odległości, wymiary, kąty i powierzchnie. Przestrzeń i czas. Wystarczy wstawić je w odpowiednie wzory i jednostki. Wystarczy znać odpowiednie zasady i prawa rządzące liczbami. Wraz z innymi naukami ścisłymi  matematyka wyjaśnia przeróżne obszary rzeczywistości: od muzycznych interwałów i zasad stabilności wielkich budowli aż po odpowiednie proporcje składników budyniu czekoladowego. Od ruchu planet po prawidłowy rytm serca. Z jednym wyjątkiem – zasadniczym.

Niewymierna jest ludzka dusza. Uczucia - niepoliczalne. Psychika człowieka nie zawsze podlega regułom logiki. Porządek cyfr ginie w naszych wewnętrznych ciemnościach. Ich nie obejmie doskonały język matematyki. Nie istnieje żadne jasne równanie na życiową niewiadomą, na niepewność. Nie sposób zastosować kwantyfikatorów dla naszych zachowań. Życiowa zmienna jest niewyznaczalna. Ani człowiek, ani jego życie nie podlegają regułom logiki. W życiu po prostu czasem zdarza się coś absurdalnego. 

Chłopak nie pojmuje nieprzystawalności tych dwu obszarów; nie dostrzega błędu tkwiącego w jego porównaniu jego relacji z Alice do liczb. Nie uwzględnił w nim siebie - swej własnej wolnej woli, pragnień i uczuć. Uciekł sam przed sobą.

„W końcu gigantyczna czerwona kula, niczym rozżarzona bańka, oderwała się od morza. Przez chwilę Mattia myślał o obrotowym ruchu gwiazd i planet, o słońcu, które wieczorem zniża się w miejscu, które teraz znajdowało się za jego plecami, a rano podnosi w punkcie, na który spoglądał. Każdego dnia, do morza i z morza, niezależnie od tego, czy on patrzył, czy też nie. Czysta mechanika, zachowanie energii i momentu pędu, siły, które się równoważą, odśrodkowe i dośrodkowe, ruch po trajektorii, która nie może być inna niż jest”[s. 327].

"Samotność liczb pierwszych" to książka o świecie martwym, pustym i bezdusznym. Odartym z metafizyki, sprowadzonym do materii oraz o powstawaniu takiego świata. Rodzi się z cierpienia. Jest twardy, kanciasty, szorstki i chłodny. Nieprzyjemny, pełen zderzeń. Sprowadzony do „czystej mechaniki”, którego nie wprawia w ruch żadna miłość (bo przecież miłość jest tym, co porusza).

To książka o dążeniu do równowagi. Poczucie wartości Alice w największym stopniu zależne jest od odpowiedniej sylwetki, czyli odpowiednio szczupłej sylwetki. Takiej, która rekompensowała jej kalectwo. Dziewczyna pragnie równowagi: zniwelowania dysproporcji swojego ciała. Do równowagi dąży także Mattia. Jego olbrzymie poczucie winy domaga się odpowiedniej kary. Dlatego chłopak wciąż ma pocięte dłonie i nadgarstki...

Jakkolwiek podle to brzmi - cierpienie wyróżnia spośród innych (i nie chodzi mi o żadne pokrzepienie serc). „[Mattia] podejrzewał też, że i one [liczby pierwsze] wolałyby nie różnić się od innych, być zwykłymi liczbami, tylko że z jakiegoś powodu nie potrafiły”[podkr. A.D.][s. 21].

Poruszająca historia samotności i osamotnieniu. Bolesnej oczywistości świata – obojętnego, niewzruszonego. O zderzeniach i zbliżeniach.

Warto.

Paolo Giordano, Samotność liczb pierwszych, tłum. Alina Pawłowska-Zampino, wyd. W.A.B., Warszawa 2010.

*cytaty pochodzą z książki (jw.), numery w nawiasach kwadratowych odsyłają do jej stron.

wydawnictwo: W.A.B.

tytuł oryginału: La solitudine dei numeri primi

język oryginału: włoski

okładka: twarda z obwolutą
ilość stron: 336
moja ocena: 5,5/6

skąd: z biblioteki. A zachęciła mnie do tego recenzja Paidei (dziękuję! :)).